سیاست‌های سیاست‌گذار در زمینه حمایت از شاخص را آیا می‌توان درست پنداشت؟ چرا رفتار سیاست‌گذار می‌تواند به پویایی بازار آسیب بزند.
دنیای اقتصاد نوشت: فراز و فرودهای شاخص بورس همچنان ادامه دارد و ۴۰ روزی است که در یک محدوده مشخص به حرکت ادامه می‌دهد. روز گذشته در حالی شاخص کل به محدوده یک میلیون و ۵۷۲ هزار واحد نزول کرد که موج جدیدی از انتقادات در مورد تصمیمات ناگهانی سیاست‌گذاران بازار به راه افتاده است.
از ۱۹ مرداد و از آغاز اصلاح قیمت‌ها این چندمین باری است که برخی تصمیمات متولیان بازار، معامله‌گران را شوکه میکند. اظهارات ضد و نقیض مسوولان درباره بورس، جلسات روزانه برخی نهادهای غیر مرتبط با بازار سرمایه، حواشی تزریق یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی به بازار و ممنوعیت ناگهانی نوسان‌گیری روزانه یا همان (day trading) از اولین روز هفته جاری باعث شده شایعات زیادی پیرامون این بازار وجود داشته باشد.
عقب‌نشینی شاخص و تشکیل صفوف فروش که حقوقی‌ها نیز به آن دامن می‌زنند، سهامداران را دچار ترس کاذبی کرده است. این در حالی است که به گفته برخی کارشناسان اجرای دامنه نوسان پویا که شاپور محمدی، رئیس پیشین سازمان بورس و اوراق بهادار، در سال ۹۶ بارها در مورد اجرای آن وعده داده بود، می‌تواند به متعادل شدن جریان معاملات سهام کمک کند.
او بارها تغییر دامنه نوسان به دامنه نوسان پویا را از جمله اقداماتی در جهت افزایش حجم معاملات عنوان کرده بود به‌طوری که نهاد نظارتی بازار سرمایه برنامه‌ریزی کرده بود که بعد از جایگزینی دامنه نوسان با دامنه نوسان پویا، دامنه نوسان با توجه به تعداد معاملات تغییر کند و ضرورتا برای همه شرکت‌ها نه تنها روی اعداد کوچکی مثل ۵درصد نباشد، حتی شناور نیز باشد.
در همین حال برخی از فعالان بازار سرمایه نیز معتقدند با اجرای دامنه نوسان پویا اگر سهمی به دلیل گردش معاملات بالا نیاز به افزایش دامنه نوسان داشته باشد تا به قیمت واقعی برسد این اتفاق می‌افتد.
اما از وعده شاپور محمدی ۳ سال می‌گذرد. گرچه او رسیدن دامنه نوسان به دامنه پویا را منوط به موافقت شورای عالی بورس ذکر کرده بود، اما از آنجا که این جریان یکی از موضوعات مورد توجه اهالی بازار سرمایه است همچنان روی میز مقامات بورسی خاک می‌خورد، این در حالی است که اجرای دامنه نوسان پویا با توجه به وضعیت فعلی بورس می‌تواند تغییراتی را در داد و ستدها به وجود آورد.
زمان مناسب اجرای دامنه نوسان پویا؟
اگر سیاست‌گذاران بازار از اواسط مرداد دامنه نوسان پویا را اجرا می‌کردند شاید با شیب کمتری از اصلاح قیمت‌ها مواجه می‌شدیم. این موضوع را عظیم ثابت کارشناس بازار سرمایه می‌گوید و اظهار میکند: طبق اظهارات رئیس سابق بورس و اوراق بهادار، قرار بود دامنه نوسان پویا تا پایان سال ۹۶ اجرا شود از این موضوع حدود ۳ سال می‌گذرد و برای عملی شدن دامنه نوسان پویا هنوز مکانیزم مشخصی تعریف نشده است.
او با بیان اینکه اجرای قوانین جدید وضعیت بازار را ملتهب میکند، می‌گوید: تصمیمات جدیدی که برای بازار سرمایه اتخاذ می‌شود اثرات منفی به بار می‌آورد. واقعیت این است که دستورات جدید رفتارهای هیجانی غیر قابل پیش‌بینی به همراه دارد. بورس در غیر‌عادی‌ترین زمان ممکن به سر می‌برد، از این‌رو در این شرایط حتی منطقی‌ترین تصمیمات و قوانین هم پیامد منفی بر نحوه معاملات بر جا می‌گذارد.
این کارشناس بازار سرمایه ادامه می‌دهد: دامنه نوسان پویا اگر در تابستان که با رشد تندی در قیمت سهام رو‌به‌رو بودیم اجرا می‌شد می‌توانست جلوی اصلاح شدید قیمت‌ها را بگیرد اگرچه کلیت این قانون، مفید و راهکار مناسبی برای بازدهی بیشتر بازار محسوب می‌شود، اما اجرای آن در این مقطع می‌تواند شوک بزرگی به بورس دهد و سهامدار خرد و بی‌تجربه را وارد فاز فروش کند.
عظیم ثابت با اشاره به تاثیر محدودیت فعلی دامنه نوسان و حجم مبنا بر شرایط فعلی بازار سهام اظهار میکند: یکی از انتقادهایی که به دامنه نوسان وارد است موضوع «صف محوری» است. در واقع سهامدار با کنار گذاشتن تحلیل‌های علمی و منطقی به‌صورت توده‌وار «صف‌محوری» را تقویت میکند.
ایجاد صفوف فروش و خرید این شائبه را ایجاد میکند که با خریدن یا نخریدن، ۵ درصد سود یا زیان به‌صورت قطعی نصیب سهامدار می‌شود از این رو با بازاری سر و کار خواهیم داشت که صف، محور معاملات قرار می‌گیرد. از سوی دیگر دست برخی افراد را برای جهت‌دهی بازار و دستکاری قیمت‌ها نیز باز می‌گذارد.
این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان میکند: متولیان بورس اگر به دنبال بازاری پویا و تحلیل محور هستند باید بدانند این ۵ درصدها وحی منزل نیستند. به گونه‌ای که در مواقع رشد بازار، دامنه نوسان بالا را محدود و زمانی که بازار رو به سرازیری می‌رود دامنه نوسان پایین را محدود کنند.
او بهترین راهکار برای به تعادل رساندن بازار در وضعیت فعلی را بازارگردانی عنوان میکند و می‌گوید: اشاعه بازارگردانی امکان نقدشوندگی را افزایش می‌دهد. در حال حاضر بسیاری از سهامداران نسبت به بلوکه شدن سرمایه خود نگرانی زیادی دارند از این رو این دسته از سهامداران با رفتارهای هیجانی، فضای معاملات را متشنج می‌کنند و وارد صفوف فروش میشوند.
به گفته عظیم ثابت، دو سوم معامله‌گران سهام، سرمایه‌شان زیر ۱۰۰ میلیون تومان است بنابراین تصمیمات جدیدی که اتخاذ می‌شود باعث ترس و وحشت سهامداران می‌شود و مشکلات عمده‌ای را برای کل بازار به وجود می‌آورد. این کارشناس بازار سرمایه تاکید میکند: اشاعه بازارگردانی، تخصیص منابع صندوق توسعه ملی به بورس، تسهیلات اعتباری بانک‌ها، بیمه سهام، فروش سهام خزانه و اوراق تبعی از فاکتورهای مهم مدیریت بازار سرمایه در این مقطع محسوب میشوند.
معاملات جذاب با دامنه نوسان پویا
یکی از مشکلات فعلی بازار سرمایه، کاهش نقدشوندگی است که اگر بازار با ریسک سیستماتیک یا ریسک غیرسیستماتیک در سهم مواجه شود محدود بودن دامنه نوسان می‌تواند موجب عدم شناسایی قیمت‌های واقعی سهم در معاملات شود. برخی کارشناسان معتقدند عدم اجرای دامنه نوسان پویا مغایر با اهداف اصلی بازار سرمایه است و دامنه نوسان محدود در داد وستدهای بورسی صف‌های خرید و فروش کاذب ایجاد میکند.
در همین رابطه حسن برادران هاشمی تحلیلگر بورس می‌گوید: هر تصمیمی که قراراست برای بازار سهام کشور اتخاذ کنند باید در شرایطی باشد که بازار روال طبیعی را طی کند.
در حال حاضر بازار سرمایه با هیجانات و شایعات زیادی درگیر است و هر اقدامی برای بهبود وضعیت کنونی جواب عکس می‌دهد حتی اگر این اقدامات، مثبت و منطقی باشد. اما اگر مسوولان بورسی کشور دامنه نوسان پویا را بعد از کاهش التهابات روانی اجرا کنند نتیجه مفید‌تری در پی دارد.
به نظر می‌رسد هر گونه تغییری در دامنه نوسان با واکنش آنی سهامداران مواجه شود.او اظهار میکند: زمانی که زمزمه اجرای دامنه نوسان پویا به گوش می‌رسید بازار سرمایه بسیار متعادل پیش می‌رفت و با مشکل خاصی دست و پنجه نرم نمی‌کرد.
در آن مقطع نه بازار خیلی منفی بود و نه خیلی مثبت. بازاری کاملا متعادل که می‌توانست با حذف دامنه نوسان و تبدیل آن به دامنه نوسان پویا روند معاملات وارد فاز جذاب‌تری شود. تغییر مکرر قوانین و تصمیمات لحظه‌ای مسوولان این سیگنال را به سهامدار می‌دهد که وضعیت خوب نیست بر همین اساس فعالان بازار را برای ماندن در بورس با تردید مواجه میکند.
این کارشناس بازار سرمایه بیان میکند: حذف دامنه نوسان برای کل سهام اقدامی نامناسب محسوب می‌شود، اما آن ۵۰ شرکت بزرگ بازار که حجم مبنای زیادی دارند می‌توانند با دامنه باز روند بازار را به سمت متعادل شدن هدایت کنند، اما باز کردن دامنه نوسان برای سهام کوچک‌تر ممکن است منجر به اتفاقات ناخوشایندی شود.
حسن برادران هاشمی با اشاره به تغییر فرمول حجم مبنا از سال گذشته و تاثیر آن بر بازار فعلی، عنوان میکند: در حال حاضر سهام کوچک‌تر حجم مبنای بزرگتری دارند این درحالی است که تا قبل از آن همه سهم‌ها حجم مبنای یکسانی داشتند که با تغییر این قانون وضعیت سهام کوچک سخت‌تر از قبل شد.
فرمول جدیدی که برای حجم مبنا ترسیم شده به نفع سهام بزرگ است.او در پایان عنوان میکند: از هفته گذشته حجم معاملات سمت و سوی مشخصی گرفته بود و پیش‌بینی می‌شد این روال تداوم داشته باشد، اما برخی اظهارنظرهای غیرکارشناسی و ممنوعیت نوسان‌گیری از روز شنبه، بازار را به چالش کشید. از نظر تکنیکال در حال سپری کردن اوج هیجان منفی هستیم که نشانه پایان این ترس است اما اگر روند تصمیمات ناگهانی متولیان بازار به هر شکلی ادامه یابد، شاخص کل از کانال یک میلیون و ۵۰۰هزار واحد عقبگرد جدی خواهد کرد.
گزارش دو | پارادوکس صیانت از شاخص
در مطلب دیگری آمده است، لغو ممنوعیت سرمایهگذاری بانک‌ها در بورس به‌صورت رسمی ابلاغ شد. تعدد دستورالعمل‌ها و استفاده از ابزار‌‌های مالی در راستای رفع بحران فعلی بازار سهام که بیشتر جنبه موقتی دارند این روز‌ها به اوج خود نزدیک میشوند. سیاست‌گذار در حالی منابع بازار پول را به سمت خرید سهام سوق می‌دهد که به کار گرفتن این میزان از نقدینگی در بورس می‌تواند نظم بازار نخست را در بلندمدت تا حدودی دچار اخلال کند.
در اینکه بازار سرمایه به قوانین و مقررات مستحکم با ماندگاری و ثبات زمانی بیشتر نیاز دارد هیچ شکی وجود ندارد، اما تغییر قاعده بازی و اتخاذ دستورالعمل‌های جدید معاملاتی با توجه به شرایط روز در این زمینه می‌تواند ریسک غیر سیستماتیک بازار را افزایش دهد.
به اعتقاد کارشناسان بازار سرمایه صندوق‌هایی که در مالکیت بانک‌ها هستند نباید اجازه خرید سهام بیش از یک درصد از شرکتی را داشته باشند. خرید بیش از حد سهام می‌تواند زمینه فعالیت‌های سفته‌بازی در آینده و اهدافی که در گذشته بانک‌ها نمی‌توانستند در بورس محقق کنند را به نوعی فراهم کند.
جمع‌آوری بیش از حد سهام با دید مالکیت و عنوان حمایت از جمله مواردی است که باید زیر ذره‌بین قانون‌گذار بورس قرار گیرد. در حال حاضر موضوع صیانت از شاخص به پارادوکسی تبدیل شده است که از یکسو باعث تعمیق جریان معاملاتی و بهبود فرآیند بازارگردانی می‌شود و از سویی دیگر می‌تواند عاملی در راستای برهم زدن سازوکار شفاف معاملات و دخالت در جریان دادوستد‌ها شود.
کسب بازدهی ۲۰۶ درصدی شاخص کل بورس تهران از ابتدای سال تا پایان معاملات روز گذشته نشان می‌دهد که در حال حاضر نیازی به وضع قوانین و مقررات جدید نیست و اصلاح قیمت سهام از دید برخی از صاحب‌نظران اقتصادی امری طبیعی ارزیابی می‌شود.
صیانت ظاهری از منافع سهامداران
فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه با ارزیابی دستورالعمل جدید معاملاتی عنوان میکند: فضا و نوع فعالیت بانک‌ها متفاوت است چرا‌که بازه زمانی هدف در بازار پول به یک سال هم نمی‌رسد. منابعی که از طریق بانک‌ها به بازار سرمایه تزریق می‌شود در واقع اجازه دسترسی برای آنها در بلندمدت وجود نخواهند داشت. این منابع در حقیقت قفل میشوند، در پی این رویداد تضاد و تداخلی بین‌شأن و وظایف بازار سرمایه و بازار پول ایجاد می‌شود.
او خاطرنشان کرد: بازار در شرایط مثبت هر تغییر یا فعل و انفعالی را به‌طور کلی مثبت ارزیابی میکند. بالعکس این موضوع هم وجود دارد. در حال حاضر هر گونه تغییر در قوانین و مقررات از سوی اهالی بازار ریسک تلقی می‌شود، به‌رغم شکل ظاهر این دستورالعمل که به منظور بهبود، روان‌سازی معاملات و جلوگیری از نوسان بی‌حد و اندازه قیمت سهام شرکت‌ها و شاخص است، اما با توجه به تفسیر بازار به این موضوع به‌عنوان ریسک می‌نگرند.
این تحلیلگر بازار سرمایه معتقد است: چنین دستورالعملی صرفا شکل ظاهری را ایجاد میکند که به منظور حفظ، حمایت و صیانت از منافع سهامداران خواهد بود. کل نقدینگی کشور ۲۵۰۰ هزار میلیارد تومان و مجموع ارزش بازار سهام (بورس و فرابورس) ۷۲۰۰ هزار میلیارد تومان است، در صورتی که این رقم از نقدینگی را صرف بازار سرمایه کنیم مسلما به بن‌بست خواهیم خورد.
ضرورت کنترل بانک‌ها در بورس
ولید هلالات از بانک‌ها به‌عنوان نهادهای مالی بزرگ در اقتصاد کشور یاد کرد و گفت: اقتصاد کشور تا حد زیادی بانک‌محور است. تحولاتی بین رابطه بانک‌ها و بازار سهام در دولت‌های نهم و دهم تجربه شده است، به‌طوری که ارائه سهام بانک‌ها جایگزین مطالبات شد. در مقاطع زمانی پس از آن نیز سرمایهگذاری بانک‌ها در شرکت‌ها ممنوع اعلام شد. در شرایط نرمال بانک‌ها نباید بنگاه‌داری کنند اما با توجه به شرایط فعلی بازار سرمایه، بانک‌ها می‌توانند از طریق صندوق‌ها در شرکت‌هایی که انتظار بازدهی بیشتر از هزینه پول ایجاد میکند اقدام به سرمایهگذاری کنند.
این کارشناس بازار سرمایه معتقد است که در بلندمدت بانک‌ها باید از بنگاه‌داری خارج شوند، بنابراین اگر بانک‌ها در قالب صندوق‌ها اقدام به سرمایهگذاری می‌کنند نباید میزان سرمایهگذاری در یک شرکت به حدی باشد که مدیریت تولیدی یک واحد اقتصادی را به دست بگیرند.
میزان سرمایهگذاری باید در حد سرمایهگذاری عرف باشد به‌طوری که بانک‌ها نتوانند بیش از یک درصد از سهام شرکتی را خریداری کنند. او می‌گوید: بازار زمانی که به سمت حداکثری منفی حرکت میکند هیجان وارد شده موجب تشدید صف‌های فروش می‌شود.
هر چند هدف از دستورالعمل جدید، بازارگردانی در بازار سهام است اما نبود بازارگردان، بازار را طی چند وقت اخیر دچار صف فروش کرده است. سرمایهگذاری مستقیم بانک‌ها همانند دستورالعمل جدید، تزریق منابع صندوق توسعه ملی و بازارگردانی شرکت‌ها با حداقل خرید روزانه اشکال متفاوت بازارگردانی در بورس است.
استراتژی بازارگردانی
مهدی افنانی، کارشناس بازار سرمایه نیز می‌گوید: دستورالعمل بازارگردانی برای تمام سهم‌ها در حال حاضر وجود دارد، بانک‌ها نیز می‌توانند بازارگردانی سهام شرکت‌ها را برعهده بگیرند و به این صورت بخشی از فشار فروش بازار را کاهش دهند. با توجه به گزارش‌های مطلوب ۶ ماهه شرکت‌ها بانک‌ها می‌توانند نقش مناسبی را در زمینه بازارگردانی ایفا کنند.
به اعتقاد او چنین دستورالعملی به زودی ممنوع نمی‌شود و در میان‌مدت پابرجا خواهد بود، مگر اینکه شاخص کل بورس در ارقامی قرار بگیرد که سیاست‌گذار تصمیم به کنترل نقدینگی بگیرد. دستکاری بازار سهام با تغییر پی در پی مقررات کار مناسبی نیست. پیش‌بینی می‌َشود که با رسیدن بازار به ثبات نسبی، قوانین و مقررات معاملات دستخوش تغییر نخواهند شد.
